مشاهير زنان

مزين­السلطنه

آسيه آل­احمد

مريم عميد ملقب به مزين­السلطنه از جمله اولين زنان دوره مشروطه بود که براي تاسيس مدرسه دخترانه و نشريات براي زنان اقدام کرد. او دختر ميرزا سيد رضي طباطبايي سمناني معروف به رئيس‌الاطبا، پزشک کل قشون ناصر­الدين شاه بود. مزين‌السلطنه خواندن و نوشتن و علوم ديني را نزد پدرش فرا گرفت و چون علاقه زيادي به آموختن علوم جديد داشت به خواندن زبان فرانسه و آموزش عکاسي نيز مشغول شد.

او در شانزده سالگي ازدواجي ناموفق با عمادالسلطنه سالور داشت که پس از يک سال به جدايي انجاميد. مزين‌السلطنه چند سال بعد با قوام‌الحکماء از روشنفکران زمان ازدواج و صاحب دو فرزند شد. همسرش يکي از مشوقان او براي کارهاي فرهنگي‌اش بود. پس از فوت قوام‌الحکماء، او ديگر ازدواج نکرد و تمام وقت خود را صرف امور فرهنگي کرد. ¹

در سال 1330هـ ق مزين‌السلطنه مدرسه‌اي دخترانه با نام مزيّنيّه تاسيس کرد. او براي ترويج و تشويق تحصيل در سطوح مختلف جامعه، در مقابل دو شاگرد که شهريه پرداخت مي‌کردند يک شاگرد مجاني نام‌نويسي مي‌کرد و با خانواده‌ها قرار مي‌گذاشت که تا پايان  دوره تحصيل حق خروج بچه‌ها را از مدرسه ندارند. اين مدرسه داراي دو شعبه بود. يکي دارالعلم بود که علوم مختلف از جمله خواندن و نوشتن فارسي، عربي، فرانسه، تاريخ، جغرافيا و رياضيات در آن تدريس مي‌شد و دختران در آخر سال تحصيلي توسط وزارت معارف امتحان مي‌دادند و پس از کسب موفقيت در امتحانات مدرک مي‌گرفتند. اين مدرسه در کنار باغ آصف‌الدوله قرار داشت. مدرسه دوم دارالصنايع بود و در آن دختران هنر و فنون از جمله خياطي، قالي‌بافي، جوراب‌بافي و زردوزي ... را فرا مي‌گرفتند. اين مدرسه در محله آب منگل واقع بود.² معلمين اين دو مدرسه همه تحصيل‌کرده و ازهنرمندان زمان خود بودند. 

مزين‌السلطنه در کنار مديريت مدرسه، فعاليت مطبوعاتي خود را با چاپ نشريه شکوفه آغاز کرد. سرآغاز نشريه اين بيت بود:

باد آمد و بوي عنبر آورد      بادام شکوفه بر سر آورد

مزين‌السلطنه هدف و مسلک نشريه‌‌اش را در دو سطر اول نشريه چنين آورده بود: «روزنامه‌ايست اخلاقي، ادبي، حفظ‌ الصحه، اطفال، خانه‌داري، بچه‌داري، مسلک مستقيمش تربيت دوشيزگان، تصفيه اخلاق زنان، راجع به مدارس نسوان مقالاتي که با مسلک جريده موافقت داشته باشد پذيرفته مي‌شود». ³

اين جريده دومين ⁴ نشريه مختص زنان است. شکوفه در ذيحجه 1330 اولين شماره‌اش به چاپ رسيد و به مدت چهار سال (77 شماره) تقريباً هر دو هفته يک بار منتشر مي‌شد. شکوفه در چهار صفحه با خط نسخ نوشته مي‌شد از شماره پنجم نگارش آن نستعليق شد و از سال دوم به بعد با حروف سربي به چاپ رسيد. در صفحه آخر يک کاريکاتور داشت که مرتبط با موضوع هر شماره بود. کاريکاتورها از سال سوم به بعد چاپ نشد. انتشار نشريه با شروع جنگ جهاني اول نظم خود را از دست داد. ⁵ مطالب شکوفه اعم از خبر، مقاله و کاريکاتورها، همگي براي تشويق به تعليم وتربيت دختران، مبارزه با خرافه، رمال و فال‌گيري، طب خانگي در مقابل طبيبان تحصيل‌کرده، آموزشهاي صحيح بهداشتي، آداب معاشرت، فعاليتهاي اجتماعي و... بود. مزين‌السلطنه در کنار مقالاتي که براي آموزش زنان داشت پيامها و آموزه‌هايي نيز براي مردان داشت و هميشه آنها را در احترام گذاشتن به زنانشان تشويق مي‌کرد و زن و مرد را در زندگي خوب همراه و درکنار يکديگر مي‌ديد.

مزين‌السلطنه علاوه بر فعاليتهاي فوق از اعضا انجمن همت خواتين بود. اين انجمن در سال 1323ه ق توسط مديران مدارس دخترانه به رياست خانم نورالدجي تأسيس و هدف آن  مبارزه با اجناس خارجي و منع واردات اين محصولات بود. يکي از تحريمها منع خريد منسوجات خارجي بود، قرار بر اين شد که تمامي مدارس دخترانه اعم از معلمين و دانش‌آموزان همگي از پارچه‌هاي ايراني استفاده کنند و هر کس سرپيچي کرد از مدرسه اخراج شود و هيچ مدرسه ديگري نام آن دانش‌آموز را ننويسد. به اين ترتيب در عرض يک ماه حدود پنج هزار نفر به اين تحريم پيوست. ⁶ مزين‌السلطنه در نشريه شکوفه فعاليتها و سخنرانيهاي مربوط به اين انجمن را انعکاس مي‌داد و اين نشريه به عنوان سخنگوي انجمن فوق درآمده بود. او در گسترش اين تفکر نقش بسزايي داشت. ⁷

مريم خانم مزين‌السلطنه عميد در اوج فعاليتهاي خود در سال 1337ه ق / 1298ش در سفر خود به سمنان بر اثر عارضه قلبي درگذشت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عبدالرفيع حقيقت. تاريخ سمنان. انتشارات فرمانداري سمنان، 1352. ص 594. ميرسيد رضي خان به همراه غلامعلي شاملو صدرالاطباء و کتابت محمدعلي طهراني کتاب قانون ابن سينا را تصحيح و مورد استفاده دانشجويان طب زمان خود قرار دادند.

2. دايرة‌المعارف زن ايراني. تهران، مرکز مشارکت زنان رياست جمهوري، بنياد دانشنامه بزرگ فارسي، ج 2، 1382. ص 842.

3. نشريه شکوفه، سال 1، شماره 1، ص 1.

4. اولين نشريه مربوط به زنان، دانش به سردبيري خانم دکتر کحال در تاريخ 1328ه ق بود.

5. محمد محيط طباطبايي. تاريخ تحليلي مطبوعات ايران. تهران، بعثت، 1366. ص 173.

6. دايرة‌المعارف زن ايراني. ج 1. ص 159.

7. تاريخ سمنان. ص 701.