فاطمه معزي

مظفرالدين شاه در سال 1317براي بار دوم راهي سفر فرنگ شد در حالي که حکومت تهران را به غلامرضا خان آصف­الدوله واگذار کرده و بر جاي خود ملک ­منصور ميرزا شعاع‌السلطنه را نشانده بود. نخستين مشکلي که روي داد مسئله کمبود و گراني نان و به دنبال آن اعتراض خياباني زنان‌ بود که بايد به دست حاکم شهر حل مي­شد. قهرمان ميرزا عين‌­السلطنه سالور در روزنامه خاطرات خود به  جزئيات اين اعتراض پرداخته است:

              چهارشنبه 15 صفر ــ  امروز شورش مختصري در طهران به واسطه‌ کمي نان برپا شد. گندم ارزان شده باز نان را گران مي­فروشند جمعي از زنها به سمت دارالحکومه رفته که عرض حال خود را به آصف­الدوله بکنند. جناب حکومت­ پناهي متغير شده امر نموده­اند زنها را از حياط بيرون کنند. زنها طاقت نياورده هجوم مي­آورند. جمعيت مرد هم که در خيابان و دور و نزديک بودند به حمايت زنها برخاسته غلبه مي­کنند. آصف‌الدوله پشت بام فرار کرده به خانه شعاع‌السلطنه مي­رود. جمعيت از کارهاي آنجا که فارغ شده به سمت خانه ميرزاي آشتياني مي­رود. جناب حجت‌الاسلام با وجودي که روز قبل وعده داده بودند که حمايت نموده و خودشان هم حاضر شده رفع اين تعديات را بکنند بيرون نمي­آيند. زنها داخل حياط بيرون و اندرون آقا شده هر چه تضرع و الحاح نموده­اند آقا اجابت نکرده و بيرون نمي­آيند. طاقت زنها طاق شده دست به سنگ و چوب کرده هر چه شکستني بوده مي­شکنند ... بعد سپهسالار آمده به هزار زحمت جمعيت زنها را متفرق مي­کند.

              دکاکين بسته شده و از اردو افواج براي حفظ شهر مي­آيد. جمعي از آنها به سمت خانه آقا سيد محمد مجتهد رفته بودند. آقا پلتيک به خرج مي­دهد براي آنها ناهار حاضر مي­کند استمالت مي­کند. کاغذي براي شعاع‌‌السلطنه و سپهسالار مي­نويسد ... دو سه نفر زن و چند نفر مرد زخمي شده مي­گويند دو نفر زن هم تلف شده به هر جهت آشوبي است و خدواند به خير بگذارند. اين آصف­الدوله در ظرف اين يک سال يک کرور مداخل کرده صغير و کبير ناله و آه دارند. ¹

غلامرضا خان آصف‌الدوله ....	سيد محمد طباطبايي	مظفرالدين شاه در سفر دوم خود به فرنگ
	مظفرالدين شاه در سفر دوم خود به فرنگ

 

مسئله کمبود نان و گراني آن تا پايان سفر مظفرالدين شاه به جاي خود باقي مي­ماند، در  روزنامه حبل‌المتين ² مطلبي تحت عنوان «مکتوب در اغتشاش طهران» در چهار شماره منتشر و به بررسي علل اين اغتشاش پرداخت و حکومت را مسئول احتکار و گراني نان و در نتيجه اين آشفتگي معرفي کرد: «در موقعي که موکب همايون اقدس اعلي در پايتختهاي فرنگ مهمان امپراتوران عظيم‌الشأن اروپ مي‌باشد به جاي اينکه حکومت طوري حرکت کند که سبب افتخار و احترام دربار دولت در فرنگ شده و مورث تصديع خاطر اقدس اعلي نگردد مردم را به شورش و غوغا  مجبور نموده و کرد آنچه کرد ...» ³

عين‌­السلطنه در روزنامه خاطرات خود در خصوص وحشت شاه از اين واقعه مي­نويسد: « شاه بايد فردا يا پس فردا از رود ارس گذشته به خاک ايران وارد شوند. گفتند محض صحبت زنها در جمادي­الاخره به خاک ايران وارد نمي‌شوند. نان و گوشت همه چيز بد،‌ کثيف، گران است خداوند رحمي کند. همه جا حاصل خوب آمده اما آصف‌­الدوله و معاهدين او دست­بردار از اين يک مشت رعيت نيستند.» ⁴

____________________________

1. روزنامه خاطرات عين‌­السلطنه (قهرمان ميرزا سالور)، به کوشش: مسعود سالور و ايرج افشار. تهران، اساطير، 1374. ج 2، ‌ص 1467.

2.  "مکتوب در علت اغتشاش طهران"، روزنامه حبل‌المتين، ‌س هفتم، ‌شماره‌هاي 38،39،41،42 .

3. "مکتوب در علت اغتشاش طهران"، روزنامه حبل‌المتين، س 7 ، ‌شماره 39. ص 17.

4. روزنامه خاطرات عين‌‌السلطنه، ج 2، ص 1487.