زنان در سفرنامه‌ها

پوشش  و آرايش زنان بختياري

فاطمه معزي

سر اوستن هنري لايارد، از سياستمدارن انگليسي در جواني مامور شد براي ايجاد بحران در جنوب ايران به ميان ايل بختياري برود تا با دامن زدن به اختلافات توجه محمد شاه قاجار را از هرات به سوي جنوب جلب کند. اين ماموريت در پوشش سياح صورت گرفت. او به ميان ايل محمدتقي خان بختياري رفت و دو سال با او و خانواده‌اش زندگي کرد تا فرصتي مناسب براي بررسي آداب و رسوم و زندگي روزانه افراد ايل برايش فراهم شود. سر هنري لايارد در کتاب سفرنامه لايارد يا ماجراهاي اوليه در ايران به شرح نکات مفيدي درباره بختياريها مي‌پردازد که جدا از اهداف استعماري براي محققين دوره قاجار مفيد است. در اين شماره شرحي از پوشش و آرايش زنان بختياري را به روايت لايارد مي‌خوانيم :‌

              زنهاي بختياري تقريبا لباسي شبيه به لباس ساير زنهاي ايراني به تن دارند به استثناي زنهاي خوانين، لباس ديگران از يک نوع پارچه زبر و خشني است که به وسيله خودشان بافته مي‌شود يا يک نوع چيت خارجي است که از فروشندگان دوره گرد خريداري مي‌نمايند. اين لباسها عبارتند از يک شلوار بسيار گشاد و فراخ از حد تهيگاه تا روي قوزک پا و يک پيراهن سفيد کتاني تا روي بند شلوار. اين نوع پيراهن از جلو باز و به وسيله يک حلقه مخصوص به دور گردن بسته مي‌شود. رو پيراهن يک ژاکت که معمولا از چيتهاي خارجي يا ابريشمي دوخته شده به تن مي‌کنند و هنگام استفاده آستين‌اش را تا حد آرنج بالا مي‌زنند و گاهي نيز آن را پايين مي‌کشند. اين ژاکتها نيز از جلو باز و بسته مي‌شوند. غير از اين ژاکتها گاهي اوقات در زمستان يک نوع بلوز پارچه‌اي نيز به همان طرح روي لباسهاي خود مي‌پوشند.

             ژاکتهاي زنهاي خوانين که معمولا طلا گلابتون‌دوزي شده از يک نوع شال کشمير يا پارچه‌هاي ابريشمي يا مخمل دوخته مي‌شود.

              آنان قسمتي از موهاي خود را در رشته‌هاي متعددي بافته و در عقب سر آويزان مي‌کنند و بخش ديگر را با چين و شکن در اطراف صورت و روي پيشاني قرار مي‌دهند. زنهاي فقرا و طبقات پايين يک دستمال سياه ابريشمي يا يک روسري سفيد کتان به دور سر مي‌بندند و گوشه‌هاي آن را از پشت آويزان مي‌کنند. در اندرون نيز بعضي اوقات خانمها عرقچينهايي از شال کشمير که به اقسام و انواع جواهرات مزين شده به سر مي‌گذارند .

               زنهاي بختياري به ندرت جوراب به پا مي‌کنند، آنان يک نوع پا افزار به نام گيوه که تخت آن چرم است و وسيله خودشان بافته مي‌شود به پا مي‌کنند و بعضي اوقات نيز يک نوع کفش ساغري سبز رنگ چرمي که داراي پاشنه‌هاي بلندي است و در شهر دوخته مي‌شود مي‌پوشند.

              خانمها تمايل شديدي به استعمال زينت‌آلات زنانه از قبيل النگو، دستبند، بازوبند و گردنبد طلا و نقره دارند و هميشه مقداري از اين زينت‌آلات را دور گردن و دست و بازوي خود آويزان مي‌کنند.

              ... زنهاي بختياري که در ميان مردم بيگانه ظاهر مي‌شوند چادر به سر مي‌کنند ولي برخلاف رسوم مسلمانان در ميان قبيله و افراد خانواده خويش نقاب به صورت نمي‌زنند ....

              زنهاي خوانين مانند زنهاي شهري پلک چشمهاي خود را با يک نوع گرد سياه به نام کحل رنگ مي‌کنند. استعمال اين گرد چشم‌هايشان را سياه‌تر و درخشنده‌تر مي‌سازد زنهاي بختياري مانند مادربزرگهاي اجداد خودمان گونه‌هايشان را با يک نوع خال سياه تزيين مي‌کنند. 

کودک بختياري

پوشش کودکان بختياري

زنان بختياري

 

منبع :‌ سر هنري اوستن لايارد. سفرنامه لايارد يا ماجراهاي اوليه در ايران، ترجمه: مهراب اميري. تهران، انتشارات وحيد، 1367. ص 98- 100.