سرگي ماركوويچ شاپشال (اديب‌السلطان)

فاطمه معزي

از يهوديان اهل كريمه بود كه از دانشكده شرق‌شناسي پطرزبورگ فارغ‌التحصيل شد و به زبانهايي چون تركي، فارسي، عربي و فرانسوي مسلط بود. در سال 1317ق/ 1900م ميرزا رضاخان ارفع‌الدوله از سوي دربار ايران مأمور شد تا معلمي مناسب براي محمدعلي ميرزاي وليعهد انتخاب كند. او شاپشال را كه به تازگي از دانشكده فارغ‌التحصيل شده بود برگزيد و روانه تبريز كرد.

      شاپشال در تبريز به آموزش وليعهد مشغول بود و درآمد سالانه وي به اين مناسبت 16 هزار روبل بود. در مدت اقامت در تبريز مناسبات دوستانه و نزديكي با وليعهد پيدا كرد و بر وي نفوذ يافت. پس از انتقال سلطنت به محمدعلي ميرزا شاپشال نيز به تهران آمد. از نفوذش كاسته نشد و در جبهه مخالفان مشروطيت قرار گرفت. اين در حالي بود كه مشروطه‌خواهان نيز او را به عنوان عنصر روسي مخالف مشروطه و محرك محمدعلي شاه مورد حمله قرار مي‌دادند و در نشريات خود به هتاكي عليه وي مي‌پرداختند. يكي از خواسته‌هاي مجلس اول از محمدعلي شاه اخراج شاپشال از دربار بود و شاه نيز به ظاهر پاسخ مثبت به اين خواسته داد، اما هنگامي كه شاه به باغ شاه رفت شاپشال نيز وي را همراهي مي‌كرد. پس از انحلال مجلس و آغاز دوره استبداد صغير، روزنامه‌نگاران و طرفداران مشروطيت دستگير و به باغ شاه منتقل شدند. شاپشال در محاكمات آنان حاضر بود و از برخي از آنان بازخواست نيز مي‌كرد. او در سال 1287ش/ 1908م علي رغم ميل خود و محمدعلي شاه مجبور به ترك ايران شد و به املاك خود در كريمه رفت. نوز بلژيكي درباره او معتقد بود كه : « شاپشال آدم مفسد بي همه چيزي است كه تنها به فكر خودش مي‌باشد و قابل خريد براي هر كس كه بهايش را بدهد هست.»    

ميرزا نصرالله خان مشير الدوله،امان الله ضياء الدوله و شاپشال