تمدن نوع و روش : سياسي ـ اجتماعي ـ خبري صاحب امتياز : رضا مدبرالممالك هرندي اصفهاني تاريخ انتشار : 1324 هـ.ق محل انتشار : تهران فاصله انتشار : هفته‏اي 2 بار... هفته‏اي 4 بار

تمدن تهران
شمارة اول اين دوره كه مقارن با سال چهارم تاسيس روزنامه است در تاريخ سه‏شنبه 7/ شوال/ 1328هـ .ق منتشر گرديد و از همين شماره ترجمه كتاب “انقلابات ايران“ تاليف ويكتور برابر فرانسوي كه “موسوي“ آن را ترجمه كرده بود، به عنوان پاورقي در روزنامه چاپ شد و تا شمارة 7 ادامه داشت. شمارة 7 روزنامه در تاريخ 15/ ذي‏الحجه/ 1328هـ .ق و شمارة 28 آن در تاريخ 2// ذي‏الحجه/ 1329ق مطابق با 24/ نوامبر/ 1911م در 8 صفحه به قطع وزيري بزرگ و با چاپ سربي (طهران، مطبعه تمدن) طبع و توزيع شد. محل اداره: طهران. خيابان ناصريه معين شده و انتشار اين روزنامه تا سال 1330ق ادامه داشت. اما در اين سال تعطيل گرديده است.
مدبرالممالك پس از تعطيل روزنامه تمدن، روزنامه ديوان عدالت را و مدتي هم روزنامه رسمي دولت ايران را منتشر كرد. تا سال 1326ق كه وفات نمود اين روزنامه منتشر مي‏شد. علاوه بر اينها مطبعه‏اي نيز با عنوان مطبعه تمدن تاسيس نموده بود كه مدتي، قسمتي از جرايد مركز در آنجا چاپ مي‏شد.
موجودي: (1327-1326) 1325-1324ق
شايان ذكر است كه سالهاي قيد شده داخل پرانتز به صورت كامل موجود نيست.

مندرجات روزنامه
معمولاً ستون اول و دوم صفحه اول مخصوص درج سرمقاله است كه به قلم مدير نوشته شده و تحت عناويني از قبيل: (ملت ايران را سعادت پاينده باد. سرمقاله شماره سوم) و (يك دنيا بشارت سرمقاله شمارة پنجم) و (معايب كار نتايج بي علمي است. سرمقاله شمارة نهم) مي‏باشد. پس از سرمقاله، اخبار راجع به مشروطيت و درخواستهاي مردم از نمايندگان مجلس و اخبار شهريست. بطور كلي مندرجات روزنامه مانند ساير جرايد آغاز مشروطيت است. در شمارة اول پس از سرمقاله، مقاله ديگري تحت عنوان “قابل توجه جناب صنيع‏الدوله رئيس محترم مجلس“ و بعد مقاله‏اي تحت عنوان “اشتراك حقوق و اداي ذمه“ و در آخر صفحة چهارم “اخطار مخصوص“ چاپ شده است. سال اول تمدن با انتشار شمارة 80 تاريخ 11/ ربيع‏الثاني / 1326ق مطابق با 13/ مه/ 1908م خاتمه يافته و در همين شماره اخطاري چاپ شد كه سال اول روزنامه 80 شماره است در سال دوم تمدن 14 شماره منتشر شد و در آخرين شماره آن در تاريخ 11/ جمادي‏الاول/ 1326ق يعني 12 روز قبل از پيش‏آمد وقايع 23/ جمادي‏الاول/ و فرار مشروطه‏خواهان از ايران بوده كه منتهي به تعطيل روزنامه شده است. بنابراين دورة اول تمدن جمعاً 92 شماره است.
ذكر اين نكته ضروري است كه زماني مدير روزنامه تمدن، تصميم مي‏گيرد كه مانند نشريات خارجي يك روزنامه يوميه نيز منتشر كند. در يكي از شماره‏ها اعلاني مي‏دهد و تمام مندرجات و مشخصات روزنامه را نيز توضيح مي‏دهد، اما بنابه دلايلي كه در دسترس نيست اين تصميم هرگز جنبه اجرايي به خود نمي‏گيرد. روزنامه تمدن مدت زماني هفته‏اي دو بار منتشر شد تا هنگامي كه حوادث بمباران مجلس و فرار مدير تمدن به هندوستان و مصر و اروپا پيش آمد و روزنامه نيز تعطيل شد. وي هنگام رسيدن به هندوستان دست به كار نشر روزنامه شد و مجدداً روزنامه را به همين نام منتشر كرد.

تمدن “هندوستان“
روزنامه تمدن منتشره در بمبئي هندوستان، روي چهار صفحه (به قطع روزنامه حبل‏المتين) با چاپ سربي در مطبعة حبل‏المتين و آخر رمضان 1326ق است. اين مسئله نشان‏دهندة اين است كه تمدن به كمك و مساعدت و همكاري مؤيدالاسلام مدير روزنامه حبل‏المتين منتشر شده است. خصوصيات روزنامه كه بيش از 1 شماره هم منتشر نشد، بدين قرار است:
در عنوان روزنامه، اسم روزنامه (تمدن) به خط نستعليق درشت و بالاي آن عبارت (نامة ايران) و در زير آن تاريخ انتشار (غره رمضان 1326) چاپ شده. در طرف راست (نگارنده: مدبرالممالك هرندي) و در طرف چپ (داخله يك ارزن جنبش) درج است.
آينه “ولا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتاً بل احياء عند ربهم يرزقون“ در بالاي عنوان و مجله (در داخله ايران مطالعه‏كنندگان ذمه دارند كه بعد از ملاحظه به ديگري تقديم دارند) در زير عنوان چاپ گرديده است.
مندرجات اين شماره عبارت است از: در صفحة اول (احكام تلگرافي حجج اسلاميه نجف اشرف) و بعد مقاله‏اي تحت عنوان “خلاصي ايران موكول به فداكاري ايرانيان است“ آمده كه تمام صفحات 2، 3 و 4 روزنامه را گرفته و در انتها مدبرالممالك هرندي امضاء نموده. اين مقاله خيلي تند و به شدت به دستگاه دولت و شخص محمدعلي شاه در آن حمله شده. پس از مراجعت از هندوستان و مصر، هنگامي كه مدبرالممالك در ربيع‏الثاني 1327ق وارد رشت مي‏شود براي بار سوم روزنامه تمدن را آنجا منتشر مي‏سازد.

تمدن “رشت“
اين روزنامه بيش از يك شماره در رشت منتشر نگرديد و اين نمره در تاريخ 29/ ربيع‏الثاني/ 1327ق مي‏باشد. پس از فتح تهران به دست مشروطه‏خواهان در سال 1327ق ، مدبرالممالك به تهران بازگشت و براي بار چهارم روزنامه تمدن را منتشر ساخت.