تاج‌الملوك
ملكه دو دربار خاندان پهلوي
نيلوفر كسري
تاريخ معاصر ايران مملو از كنش‌ها و واكنش‌هايي است
كه ريشه در اعصار و قرون دارد و زن ايراني در اين عرصه به
شكل پررنگ‌تر و ملموس‌تر به ايفاي نقش پرداخته است. در
دوران پهلوي علي‌الخصوص پس از
شهريور 1320 زنان در حول محور قدرت نفوذي فوق‌العاده
يافتند و حتي در پاره‌اي از وقايع نقش اساسي بازي كردند.
از جمله اين زنان تاج‌الملوك آيرملو همسر دوم رضاخان
(رضاشاه بعدي) بود كه در هر دو دربار پهلوي قدرت و نفوذي
فوق‌العاده داشت. وي در سال 1295ش به عقد رضاخان ميرپنج
درآمد. در آن هنگام رضاخان چهل سال و تاج‌الملوك 25
سال داشت. رضاخان براي تشكيل خانواده خود در محله سنگلج
خانه‌اي اجاره نمود و ظرف مدت 5 سال صاحب چهار فرزند (دو
دختر و دو پسر) شد. پس از كودتاي سوم حوت 1299ش رضاخان
ابتدا وزير جنگ با لقب سردار سپه شد و بعد نخست‌وزير، سپس
فرمانده كل قوا
|
 |
 |
وبالاخره
به پادشاهي رسيد، تاج‌الملوك از اين موهبت استفاده شاياني
برد و 53 سال اولين بانوي دربار پهلوي (پدر و پسر) گشت.
تاج‌الملوك در دوران سلطنت رضاشاه يك بانوي درباري و ملكه
ايران بود و به هيچ وجه اجازه ورود در مسائل سياسي را
نداشت و تنها در امور مالي فعاليت مي‌كرد. از جمله قريه
مردآباد واقع در كرج كه متعلق به ابوالفتح ميرزا
سالارالدوله و سابقاً جزو خالصجات بود به مالكيت او درآمده
و با استفاده از افراد قشون به توسعه و كشت و زرع و آبادي
آن اقدام گشت و بعدها قسمت اعظم زمينهاي آن به قيمت گران
به فروش رفت و نام شاهدخت بر آن نهاد. و كاخي عظيم در آنجا
ساخته شد و ساليانه مبلغ گزافي از فروش محصولات آنجا نصيب
او گشت. تاج‌الملوك از طرفداران ترويج فرهنگ غربي در
دربار ايران بود. اين طرفداري به ويژه، پس از سفر او در
سال 1312 به آلمان، سويس و فرانسه به جهت ديدار محمدرضا
افزون گشت. وي در بازگشت ميهماني‌هاي پر خرج به شيوة
اروپايي در ايران باب كرد. در ابتدا ميهمانيها شامل زنان
و شاهزادگان دربار مي‌شد اما پس از كشف حجاب كه خود
تاج‌الملوك نقش اساسي در آن ايفا نمود، اين ميهمانيها
مانند دربار اروپايي به صورت مختلط تشكيل مي‌گشت. وي در
عروسي‌هاي پسر و دختران خود و همچنين در شكست و جدايي آنان
نقش بسزايي داشت به ويژه در مورد پسرش محمدرضا پهلوي حرف
اول را مي‌زد. پس از شهريور 1320 و خروج رضاشاه از ايران
به ” ملكه مادر “ مشهور گشت و نامه‌هاي ملتمسانه رضاشاه به
وي مبني بر بزرگ فاميل بودن و حفظ خاندان پهلوي بر قدرت و
اعتبار او افزود. (1) او از 1320ش در امور سياسي نيز دخالت
نمود و با بزرگاني چون قوام، بيات، و ساعد آشنايي و رفت و
آمد پيدا كرد، به طوري كه پاره‌اي از تقاضاهاي وي پذيرفته
مي‌شد. تاج‌الملوك پس از فوت رضاشاه به عقد شخصي به نام
غلامحسين صاحبديواني درآمد. صاحب ديواني از مالكان شيراز
بود و خواستار نمايندگي مجلس، پس از نفوذ همسر استفاده كرد
و به خواهش تاج‌الملوك در دوره حكومت قوام نام او از صندوق
فسا بيرون آمد و به وكالت مجلس رسيد. اما عمر روابط حسنه
او با ملكه نيز چندي نپاييد و
تدريجاً بين آن دو جدايي افتاد. ملكه مادر در امور سياسي
خود گاه با كمك شمس به فعاليت مي‌پرداخت و گاه با كمك
اشرف. به عنوان مثال انتصاب هژير به وزارت دربار از
اقدامات او و شمس بود. بعدها در عصر حكومت دكتر مصدق ملكه
مادر از مخالفين سرسخت او شد و با اشرف پهلوي به تشكيل
جناح مخالفين درباري پرداخت. او با عده‌اي از مخالفين مصدق
در مجلس ارتباط داشت و يكي از قطبهاي مهم فشار عليه مصدق
به حساب مي‌آمد. از جمله افرادي كه جزو ياران ملكه مادر به
حساب مي‌آمدند جمال امامي، محمدعلي نصرتيان، محمدعلي
شوشتري، منوچهر تيمورتاش و مهدي پيراسته بودند. شدت اين
اقدامات به حدي بود كه به دستور دكتر مصدق ملكه مادر و
دخترش اشرف از ايران تبعيد گشتند.
پس از كودتاي 1332 ملكه زندگاني جديد خود را در
رفاه كامل شروع كرد و اين بار علاوه بر دخالت در امور
زندگي فرزندان خويش، به معاملات و سرمايه‌گذاريهاي داخلي و
خارجي پرداخت و ظرف مدت كوتاهي يكي از سرمايه‌داران بزرگ
ايران گشت. او مدت 35 سال با قدرت كامل در دربار پهلوي
زندگي كرد و در زمان انقلاب 1357 به كاخ خود در امريكا
فرار نمود و همراه فرزندش شمس در آنجا ساكن شد. اندكي بعد
به بيماري مبتلا شد و چندي در بيمارستان بستري گشت. و
بالاخره در ناباوري اخراج و فوت فرزندش محمدرضاشاه در
يكي از بيمارستانهاي امريكا در حالي كه در تنهايي كامل
بسر مي‌برد بدرود حيات گفت. (2)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1.
سند ش 112 الف 143212 موجود در
آرشيو مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر.
2. جهت كسب اطلاعات بيشتر به خاطرات
تاج‌الملوك مراجعه كنيد.
.gif){kind=spacer}