فتح تهران و پايان دوران موسوم به استبداد صغير

مظفر شاهدي

انقلاب مشروطيت كه در 14 مرداد 1285/14 جمادي الثاني 1324 و برابر با 5 اوت 1906 به پيروزي رسيد، از مهمترين رخدادهاي سياسي- اجتماعي ايران در عصر معاصر به شمار مي رود. با پيروزي انقلاب مشروطيت و به رغم تمام مشكلات، تنگناها، ضعف ها و اختلافات موجود نظم سياسي نويني در عرصه اجتماعي ايران پديدار شد و روابط ملت با دولت و حكومت بر مبناي جديدي استوار شد. با اين احوال روند حوادث و تحولات به دلايل عديده سياسي، اجتماعي داخلي و نيز مشكلات مبتلا به خارجي چنانكه انتظار مي رفت مبنايي منطقي و درست پيدا نكرد و در شرايط دخالت هاي پايان ناپذير دو كشور روس و انگليس و اختلافاتي سياسي و نظري و غيره در ميان رهبران و تئوري پردازان نهضت مشروطيت بروز كرده بحران هاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي قابل توجهي به دنبال آورد و موجب عميق تر شدن اختلافات ميان مقام سلطنت و پارلمان (به عنوان نماد اصلي انقلاب مشروطيت) شد و بدين ترتيب هنوز انقلاب مشروطيت عمري دو ساله نيافته بود كه به دنبال بالا گرفتن اختلافات و شكافي كه در صف مشروطه خواهان (به دلايل عديده سياسي، اجتماعي و نظري) پديد آمده بود، محمد علي شاه با كمك برخي عوامل خارجي در 2 تير 1287/ 23 جمادي الاول 1326 برابر با 23 ژوئن 1908 مجلس شوراي ملي را بمباران كرد و با پراكنده ساختن بسياري از رهبران و فعالان نهضت مشروطه بر عمر كوتاه نظام مشروطيت در ايران پايان داد و آغاز گر دوران موسوم به استبداد صغير شد. اين دوران بيش از 13 ماه ادامه يافت و در موقعيتي كه حكومت محمد علي شاه با بحران هاي متعدد سياسي، اجتماعي و اقتصادي رو به رو بود و در همان حال دو كشور روس و انگليس هم با شدت و حدت هر چه تمامتري در امور مختلف كشور دخالت مي كردند، به تدريج  زمينه هاي قيام ديگري بر ضد نظام استبدادي موجود در برخي شهر ها و ايالات كشور بوجود آمد و در اوضاعي كه مشروطه خواهان تبريز و آذربايجان ماهها در برابر حكومت محمد علي شاه و متجاوزين روسي مقاومت مي كردند، انقلابيون از سوي گيلان و اصفهان و مناطق غربي كشور به سوي تهران حركت كردند و با هماهنگي هاي صورت گرفته نهايتاً در 25 تير 1288/ 17 جمادي الثاني 1327 برابر با 16 ژوئيه 1909 تهران را فتح كرده به عمر سلطنت محمد علي شاه پايان دادند. بدين ترتيب مشروطه دوم متولد شد. بگذريم از اينكه در اين دور جديد نيز تندروي ها، اختلافات، انحرافات و مشكلات عديده اي كه دو كشور روس و انگليس موجبات آن را فراهم مي آوردند، انقلاب و نهضت مشروطه خواهي ايرانيان را سخت آسيب پذير و كم فروغ ساخت.

(براي كسب اطلاعات بيشتر بنگريد به: عبدالحسين نوايي، فتح تهران، چاپ اول، تهران، بابك، 1356، صفحات مختلف كتاب. و احمد كسروي، تاريخ مشروطه ايران، جلد دوم، صفحات مختلف كتاب.)