دستگيري و محاكمه عاملان قتل‌هاي سياسي دوره سلطنت رضاشاه

مظفر شاهدي

     سلب آزاديهاي سياسي و ناديده گرفتن بسياري از حقوق فردي و اجتماعي مردم كشور از اقشار مختلف كه همانا زير پاي نهادن آشكارا و گستاخانه دستاوردهاي دوران انقلاب مشروطيت بود بزرگترين و نابخشوده‌ترين گناهان و تقصيرهاي رضاشاه پهلوي است. در دوران شانزده ساله حكومت او رعب و وحشتي مثال زدني و كم‌نظير در عرصه سياسي ـ اجتماعي كشور سايه افكند و دستاوردهاي چندين ده ساله مردم ايران كه در مشروطيتي هر چند كم فروغ ولي اميدبخش متبلور شده بود مورد تعدي و تجاوزي نابكارانه قرار گرفت و در اين ميان به ويژه آزاديخواهان و رجال و شخصيت‌هاي نيك‌انديش كشور سخت تحت تعقيب قرار گرفته به سرعت از عرصه سياسي ـ اجتماعي كشور به كناري ‌نهاده حذف شدند و حتي بسياري از كساني كه در روند صعود نهايي رضاخان به سرير قدرت و سلطنت سهمي درخور برعهده داشتند از گزند و تعقيب و آزار ديكتاتور رهايي نيافتند. در آن روزگار بالاخص شاخه سياسي شهرباني مخوف رضاشاه در تعقيب و از ميان برداشتن مخالفان سياسي و نيز تمام كساني كه احتمال نارضايتي از روش استبدادي و خلاف رويه حكومت از سوي آنان مي‌رفت، نقش درجه اولي برعهده گرفت. گفته شده است كه در دوران سلطنت رضاشاه بيش از 24000 تن به انحاء گوناگون به دست مأموران امنيتي شهرباني جان خود را از دست داده سر به نيست شدند و اكثرِ به قتل رسيدگان هيچ گاه هويتشان آشكار نشد. پس از عزل رضاشاه از سلطنت كه فرصتي براي برگزاري دادگاه محاكمه قاتلان و عاملان اصلي قتل‌هاي سياسي آن روزگارِ بس دهشتناك و تأسف‌بار فراهم شد، فقط موضوع و چگونگي قتل سياسي قربانيان اندك و در عين حال شاخص و شناخته شده‌اي مورد رسيدگي دادگاه قرار گرفت و درهمين رابطه حدود هفده تن از متهمان شهرباني كه در قتل تعدادي از سرشناس‌ترين مخالفان سياسي و يا كارگزاران حكومت رضاشاه مشاركت و يا مباشرت و معاونت داشتند دستگير شدند و تحت تعقيب قرار گرفتند. دادگاه پس از تحقيقات و بررسيهاي اوليه از 3 مرداد 1321 رسماً كار محاكمه متهمان قتل‌هاي سياسي مشهورِ دوران رضاشاه را آغاز كرد و پس از حدود 52 روز در 25 شهريور 1321 كه مصادف با اولين سالروز عزل رضاشاه از سطنت بود، رأي نهايي خود را درباره  متهمان به شرح زير صادر كرد:

ــ عباس بختياري (معروف به شش انگشتي) به جرم مشاركت در قتل عمد شيخ خزعل و نصرت‌الدوله فيروز به ده سال زندان با اعمال شاقه محكوم شد.

ــ حسينقلي فرشچي تبريزي به جرم مشاركت در قتل عمد شيخ خزعل و نصرت‌الدوله فيروز به ده سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.

ــ  سيف‌الله فولادي به جرم مشاركت در قتل عمد نصرت‌الدوله فيروز به ده سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.

ــ محمدكاظم جهانسوزي، محمود فدوي، عسگر فروتن و هادي نظمي به جرم مشاركت و معاونت در قتل عبدالحسين ديبا هر يك به دو سال حبس مجرد محكوم شدند.

ــ ركن‌الدين مختار اخرين رئيس شهرباني رضاشاه (1314- 1320ش) وعامل و مباشر اصلي قتل‌هاي سياسي و دهها عمل خلاف رويه ديگر به هشت سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.

ــ جعفرقلي جوانشير به جرم شكنجه متهمان سياسي به يك سال حبس تأديبي محكوم شد.

ــ عبدالله مقدادي به جرم مشاركت و معاونت در قتل عمدي شيخ خزعل و نصرت‌الدوله فيروز به شش سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.

ــ علي‌اصفر عقيلي‌پور به جرم معاونت در قتل عمدي شيخ خزعل و نصرت‌الدوله فيروز به سه سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.