نقش اشرف پهلوي در كودتاي 28 مرداد 1332ش

نيلوفر كسري

     اشرف پهلوي خواهر دوقلوي محمدرضاشاه كه در 4 ابان 1298ش در تهران به دنيا آمد، يكي از چهره‌هاي معروف تاريخ معاصر ايران مي‌باشد. او كه از جسارت و شجاعت بيشتري نسبت به محمدرضا برخوردار بود، در جاي جاي تاريخ عصر پهلوي حضوري مستقيم داشت و در جهت حفظ و بقاي سلطنت پهلوي مي‌كوشيد. مهم‌ترين نقشي كه اشرف پهلوي در حيات تاريخ سياسي سلطنت پهلوي ايفاء نمود، كودتاي 28 مرداد 1332 و ساقط نمودن حكومت ملي دكتر مصدق بود. اشرف كه در خلال سالهاي 1325 الي 1330 يكي از مهره‌هاي پرنفوذ دربار به حساب مي‌آمد و در نصب و عزل بسياري از رجال نقش داشت پس از نخست‌وزيري مصدق در مقابل او قرار گرفت و همراه مادرش تاج‌الملوك جناح درباري مخالف دولت مصدق را تشكيل داد. او در انتخابات دوره شانزدهم تعدادي از وكلاي مورد اعتماد خود را چون سرتيپ پيراسته، عزيز زنگنه و منوچهر تيمورتاش به مجلس فرستاد و در مقابل جبهه ملي قرار گرفت و در كار مجلس و دولت اختلال نمود. وي تمام تلاش خود را در سقوط دولت دكتر مصدق و نخست‌وزيري قوام‌السلطنه انجام داد و رابط بين شاه و قوام شد تا اختلافات گذشته را كاهش دهد. اما بروز وقايع سي تير 1331ش نقشه‌هاي او را بر آب كرد و پيدا شدن مدارك و اسناد ارتباط اشرف و ملكه پهلوي با اخلالگران و قوام‌السلطنه، مصدق را وادار به اعتراض كرد. بدين ترتيب دكتر مصدق در دور دوم نخست‌وزيري خود اشرف پهلوي و تاج‌الملوك پهلوي را تبعيد نمود اما اشرف از فعاليت بر ضد حكومت ملي دست برنداشت و در فرانسه نيز همچنان به مخالفت با دكتر مصدق پاي مي‌فشرد. به طوري كه توجه دولت انگليس كه خواستار انجام عملياتي نظامي بر ضد حكومت مصدق بود را جلب نمود. اشرف ضمن تماس با مجامع بين‌المللي علي‌الخصوص دوستان و ياران امريكايي خود سعي مي‌كرد وضعيت ايران را بحراني جلوه دهد و چنين وانمود سازد كه دولت شوروي و حزب توده در حال قدرت گرفتن در منطقه هستند. بالاخره در تابستان 1332ش دو تن از جاسوسان امريكايي ناگهان با اشرف تماس گرفتند و در كازينوي دوويل با او ملاقات كردند. در اين ملاقات از اشرف خواسته شد تا نقش ميانجي‌گري بين امريكاييان و محمدرضا شاه را برعهده بگيرد و جهت حمايت سلطنت برادرش گام بردارد. بدين ترتيب اشرف دست به كار شد. او در 3 مرداد 1332ش بدون اجازه به تهران آمد و بلافاصله به ملاقات برادرش رفت. ملاقات آن دو به شكل پنهاني و خصوصي انجام شد. دولت مصدق به محض آگاهي از ورود اشرف به تهران خواستار خروج او گشت و اشرف صبح روز بعد تهران را ترك كرد. در اين مدت اشرف با كليه ياران و دوستان خود تماس گرفت و از آنان خواست تا در مبارزه بر عليه حكومت مصدق متحد شوند. دربار در جواب فرماندار نظامي تهران اعلام نمود كه اشرف جهت جمع‌آوري پول براي تهيه مخارج يمارستان پسرش به تهران آمده است. بنابر اين 24 ساعت به او اجازه اقامت داده شده است. اشرف در ملاقات خود پاكتي به محمدرضا داد و او را از نقشه كودتا آگاه ساخت. عصر همان روز محمدرضا با يكي از جاسوسان امريكايي به طور مخفيانه در سعدآباد ملاقات نمود و دو فرمان مهر شده بدون نوشته يكي براي عزل مصدق و ديگري انتصاب زاهدي  بدو داد و خود راهي كلاردشت شد و از آنجا به بغداد رفت. 9 روز پس از آنكه اشرف پهلوي تهران را ترك كرد عمليات آژاكس انجام شد و ظرف مدت كوتاهي دولت مصدق سرنگون گرديد. محمدرضا شاه به سلطنت بازگردانده شد. پس از كودتاي 28 مرداد دوران استبداد محمدرضاشاهي شروع شد و اشرف پهلوي نيز به عنوان يكي از مهره‌هاي مهم در تصميم‌گيريها و فعاليت‌ها نقش داشت و به شكلي حكومت مي‌كرد.