مظفر شاهدي

    آخرين گزارشي كه از اقدامات ضد دولتي اسدالله علم وطرفداران وي در بيرجند در دست داريم مربوط به 21 مرداد ماه 1332، يعني حدود يك هفته قبل از سقوط دولت مصدق است. در آن برهه اسدالله علم با نفوذي كه در ميان نيروهاي انتظامي آن مناطق داشت آنها را بر ضد دولت تحريك مي‏كرد تا در بخشهاي مختلف شهر بيرجند و روستاهاي اطراف ايجاد بلوا و شورش كنند:

“ رياست محترم ستاد ارتش ـ به موجب گزارش تلگرافي حزب ايران بيرجند استوار ضيايي كه از نزديكان آقاي علم است براي دفع ملخ با عده ‏اي سرباز به قريه زهان رفته و براي اينكه در آن نقطه مرزي ايجاد بلوا و آشوب نمايد نسبت به مردم فحاشي و تيراندازي نموده كه اگر بردباري و متانت مردم نمي‏بود هر آينه وضع خطرناكي پيش آمد كرده منجر به خونريزي و كشتار مي‏گرديد چون آقاي علم كه از عناصر ضدملي است و به طوري كه مشهود است با ضعف دولت ملي و ايجاد اغتشاش در آن حدود مرتباً در حال فعاليت و مشغول توطئه و دسيسه‏بازي است. خواهشمند است مراتب تلگرافاً از لشكر خراسان استعلام و نسبت به استقرار نظم و حسن سلوك مأمورين و ارتش با مردم دستورات لازم را صادر فرمائيد...

     بالاخره توطئه ‏ها و آشوبهاي عناصر داخلي با همكاري عناصر خارجي مؤثر واقع شد و دولت دكتر محمد مصدق پس از ماهها تلاش و مقاومت در برابر مشكلات عديده سياسي، اقتصادي به سقوط كشانيده شد و بلافاصله سپهبد فضل ‏الله زاهدي به نخست ‏وزيري رسيد. به تدريج فراريان و تبعيدشدگان به كشور و مركز حكمراني بازگشتند و شخص شاه بار ديگر، ولي اين بار با اختيارات و قدرت بيشتري نسبت به قبل، بر تخت سلطنت تكيه زد. اسدالله علم نيز كه به دنبال سقوط مصدق به نتيجة دلخواه رسيده بود، مناطق شرقي كشور را به مقصد تهران ترك كرد تا در شادي ناشي از به سقوط كشانيده شدن دولت مصدق توسط كشورهاي خارجي بيشتر سهيم شود. اما قبل از ترك بيرجند هيئتي را به سرپرستي يكي از طرفدارانش به نام محمد كوثري مأمور كرد تا طرفداران نخست‏وزير سابق يعني مصدق را در بيرجند و حومه آن مورد تعقيب و محاكمه قرار دهد. اين مأموريت به همان نحوي كه اسدالله علم دستور داده بود انجام شد. محمد كوثري طي نامه ‏آي در تاريخ 30 شهريور 1332 خطاب به اسدالله علم در اين باره مي‏نويسد:

“پس از سلام ... باور بفرمائيد با تشريف بردن جنابعالي از بيرجند خودم را تنها احساس مي‏كنم. باري، بي نهايت خوشحال و مفتخرم كه با ختم پرونده معهود توانسته ‏ام يكي از هزاران وظيفه ‏اي را كه در قبال ... آن جناب برعهده دارم به نحو احسن انجام هيم... همانطور كه فرموده بوديد براي تسريع در ختم پرونده منتهاي كوشش به عمل آمد ولي چون عده‏اي از متهمين متوراي بودند چند روزي به طول انجاميد.... الان وضع شهر خوب و آرام است... “

     هنگامي كه دكتر مصدق پس از كودتا دستگير و بازداشت شد زمزمه ‏هايي به گوش رسيد حاكي از اينكه محاكمة وي غيرعلني خواهد بود. به همين دليل دكتر مصدق در بازداشتگاه خود دست به اعتصاب غذا زد. برخي از دوستانش مانند الهيار صالح طي ملاقاتشان با مصدق از او تقاضا كردند به اعتصاب غذا پايان دهد. اما وي مي‏گفت: “تا دادگاه علني نشود لب به غذا نمي‏زنم تا بميرم.“

     تا اينكه اسدالله علم به مصدق قول داد دادگاه علني خواهد بود و او هم دست از اعتصاب غذايش برداشت.

    نقش اسدالله علم در به سقوط كشانيدن دولت مصدق بي ترديد قابل ملاحظه بود. در واقع هم هدايت شبكه اصلي عناصر داخلي ضد كودتا تا حد زيادي در دست او و همكار و همفكرش شاپور ريپورتر بود و سازماندهي و اجراي اغلب توطئه‏ هاي داخلي بر ضد دولت مصدق نيز توسط اعضاي شبكه شاپور ريپورتر و علم كه ويراستار كتاب ظهور و سقوط از آن به نام “بدامن“  نام مي‏برد، انجام گرفت. شركت فعال و بسيار مؤثر اسدالله علم در كودتاي 28 مرداد 1332 موقعيت سياسي او را در نزد شخص شاه و عناصر خارجي طرفدار وي به طور قابل ملاحظه‏ اي افزايش داد. از اين به بعد اسدالله علم به عنوان عالي‏ترين مشاور شاه در عرصه كشور ظاهر خواهد شد. علينقي عاليخاني كه دوست نزديك علم بود در اين باره چنين داوري مي‏كند:

“ پس از سقوط مصدق، علم بي درنگ با خانواده‏اش از تبعيد بيرجند به تهران بازگشت و از نو به سرپرستي املاك پهلوي گماشته شد. اين بار ديگر او از آزمايش در شرايط دشوار پيروز بيرون آمده بود. شاه خونسردي او را در برابر خطر و عقل سليم او را در رويارويي با مشكلات ديده بود. از سوي ديگر به استعداد علم در مذاكره با ديگران و قانع كردن آنان پي برده بود. به اين سان با آنكه شغل رسمي وي سرپرستي املاك بود، شاه بيش از پيش او را مأمور پيامها و تماسهاي محرمانه مي‏كرد. اين تماسها ديگر تنها با متنفذان و سياست‏پيشگان داخلي نبود و محافل ديپلماتيك خارجي را نيز دربرمي‏گرفت. از اين پس علم يكي از مهره هاي حساس اجراي سياست شاه شد و اين وضع فارغ از اين كه شغل رسمي او چه بود تا پايان وزارت دربار او ادامه يافت. “

    اسدالله علم طي زمامداري دكتر محمد مصدق دچار سختي و مرارت شده و از هر سو مورد حمله و انتقاد طرفداران مصدق و ديگر گروههاي مخالف قرار گرفته بود. در واقع هم هيچ كس ديگري را نمي‏شناسيم كه به اندازة اسدالله علم، به رغم تحمل فشارهاي عديده، در راه مبارزه با دكتر مصدق آن همه سرسختي از خود نشان داده باشد. بنابر اين ما هم با اين گفته محمدحسن گنجي موافقيم كه گفت: “ علم در تمام مدت ... روزهاي دشوار قبل از 28 مرداد انواع فشارها و اهانتها و خفت‏ها را تحمل كرد ولي در ارادة او كمترين خللي به وجود نيامد.“

     از اولين اقدامات شاه پس از بازگشت دوباره به سلطنت پرداخت پاداش كساني بود كه در كودتاي 28 مرداد 1332 نقش مؤثر و قابل ملاحظه‏اي برعهده داشتند. اداره املاك و مستغلات پهلوي كه در اين زمان تحت رياست اسدالله علم بود مأمور اين پرداختها شد.