اسدالله علم در زمان كودتاي 28 مرداد 1332

مظفر شاهدي

     هنگامي كه دكتر مصدق به نخست‌وزيري رسيد اسدالله علم بر املاك و دارايي‌هاي شاه موسوم به املاك و موقوفات پهلوي مديريت مي‌كرد. با روند رو به افزايش اختلاف دكتر مصدق و شاه، اسدالله علم هم به جرگه مخالفان نخست‌وزير پيوست و در رهبري و هدايت بخشهايي از مخالفان مصدق نقشي درجه اول برعهده گرفت و تا واپسين ماههاي عمر كابينه بر اين مهم باقي بود. به دنبال گسترش اختلاف ميان دربار و دولت طي ماههاي تير و مرداد 1332 دكتر مصدق جهت در هم شكستن قدرت مخالفان در مركز كشور تصميم گرفت اسدالله علم را از تهران تبعيد كند. در آغاز گفته مي‌شد علم به اروپا خواهد رفت اما اين شايعه و نيز طرح تبعيد او به بندرعباس هم منتفي شد و در همان حال دكتر مصدق كه زماني خود در دوره سلطنت رضاشاه به امير شوكت‌الملك علم پدر اسدالله علم در بيرجند پناه برده و از مجازات رهايي يافته بود، به علم تكليف كرد به بيرجند برود و از توطئه بر ضد دولت او اجتناب ورزد. با تبعيد علم به بيرجند روابط او با مخالفان مصدق در تهران از طريق رابطينش برقرار بود و او كماكان در هدايت و سازماندهي بخشهايي از مخالفان نخست‌وزير (مصدق) فعال بود و با برخي از مهمترين چهره‌هاي طرفدار دربار كه مدت زمان كوتاهي بعد در كودتاي 28 مرداد 1332 سهيم شدند در تماسي دائمي بود. در همان حال علم بالاخص در قائنات و بيرجند و نيز مشهد از هيچ تلاشي براي ضربه زدن به دولت مصدق فروگذار نكرد و طرفداران و اعضاي عمله او در اين منطقه طبق آموزه‌هاي او اركان و طرفداران دولت در بيرجند و بخشهاي جنوبي خراسان را مورد آزار و اذيت دائمي قرار مي‌دادند. علم به ويژه در بيرجند گروهي مسلح ترتيب داده بود كه هر آن آماده بودند به مراكز تحت كنترل طرفداران دولت مصدق حمله كنند. ضمن اينكه با هدايت علم طرفدارانش در بيرجند و نيز مشهد در روند امور جاري دوائر دولتي و غيره هم موانعي ايجاد مي‌كردند و با ايجاد رعب و وحشت طرفداران نخست‌وزير را از هر اقدامي بر ضد شاه و دربار و طرفداران محلي آنان برحذر مي‌داشتند. درباره اقدامات مخرب اسدالله علم و طرفداران او بر ضد دولت دكتر محمد مصدق به دو گزارش كه شعبه حزب ايران در بيرجند به ترتيب طي روزهاي 6 مرداد و 21 مرداد 1332 خطاب به نخست‌وزير و رئيس ستاد ارتش ارسال كرده است اكتفا مي‌كنيم:

ــ گزارش 1:

جناب آقاي نخست‌وزير ـ به طوري كه از حزب ايران شهرستان بيرجند گزارش مي‌دهند   آقايان اسدالله علم و [اميرحسين خان] خزيمه علم در نواحي جنوب خراسان مشغول تحريك و اغواي مردم ساده‌لوح و عناصر ناراضي مي‌باشند كه در موقع حساس و بحراني عليه دولت و نهضت بلوا و آشوب فراهم آورند. مخصوصاً مقارن با طرح استيضاح اقليت در مجلس در حدود 200 نفر از رعاياي طرفدار خود را به بيرجند آورد به اين اميد كه در تهران دولت ملي آن جناب مواجه با مشكلات و خطراتي خواهد شد و آنان خواهند توانست در آن حدود انقلابي برپا ساخته و كشور را متشنج و دولت را ضعيف و ناتوان جلوه دهند. تصور مي‌رود نقشه آنان جزئي از نقشه عمومي ايادي استعمار و اقليت مجلس شوراي ملي است كه در تمام ايران و به دست اشخاص مختلف طرح گرديده است كه خوشبختانه توفيق خرابكاري و اخلال نصيب آنها نگرديد. مراتب را براي استحضار حضرتعالي به عرض عالي مي‌رساند تا مقرر فرمايند توجه دقيقي به وضع بيرجند و قائنات و عمليات ضد ملي آقايان علم‌ها معمول دارند....

ــ گزارش 2:

       رياست محترم ستاد ارتش ـ به موجب گزارش تلگرافي حزب ايران بيرجند استوار ضيايي كه از نزديكان آقاي علم است براي دفع ملخ با عده‌اي سرباز به قريه زهان رفته و براي اينكه در آن منطقه مرزي ايجاد بلوا و آشوب نمايد نسبت به مردم فحاشي و تيراندازي نموده كه اگر بردباري و متانت مردم نمي‌بود هر آينه وضع خطرناكي پيش‌آمد كرده منجر به خونريزي و كشتار مي‌گرديد چون آقاي علم كه از عناصر ضد ملي است و به طوري كه مشهود است با ضعف دولت ملي و ايجاد اغتشاش در آن حدود مرتباً در حال فعاليت و مشغول توطئه و دسيسه‌بازي است، خواهشمند است مراتب تلگرافاً از لشكر خراسان استعلام و نسبت به استقرار نظم و حسن سلوك مأمورين و ارتش با مردم دستورات لازم را صادر فرمايند....