نيلوفر كسري

دوره دوم احزاب دولتي فكر ايجاد حزب دولتي در عصر پهفوي دوم، پس از كودتاي 28 مرداد 1332ش و ايجاد حكومت مطلقه محمدرضا شاه در ايران شكل گرفت. قصد حكومت از تشكيل چنين احزابي، در دست گرفتن نبض فعاليت‏هاي سياسي جامعه و پر كردن خلاء ناشي از نبودن احزاب آزاد بود.

دكتر منوچهر اقبال نخست‏ وزير و مصطفي الموتي به هنگام تماشاي اسامي كانديدهاي حزب مليون

 اما اين فكر تا سال 1335ش همچنان در اذهان باقي ماند تا اينكه به دستور شاه اسدالله علم يار ديرينه‏ اش مسئول تاسيس حزب مردم گشت. اين حزب در ارديبهشت 1336ش موجوديت خود را اعلام كرد. سران اين حزب غالباً چهره ‏هاي علمي و دانشگاهي و شخصيت‏هاي سياسي و حكومتي بودند. رهبر عملي اين حزب تا پايان حيات سياسي آن اسدالله علم بود. از ديگر بنيانگذاران اين حزب مي‏توان از پرفسور يحيي عدل، دكتر پرويز ناتل خانلري، دكتر موسي عميد، دكتر حسن ستوده تهراني و دكتر احمد فرهاد نام برد.
يك سال بعد دومين حزب دولتي توسط نخست‏وزير وقت منوچهر اقبال تاسيس شد (1337ش) اعضاي اين حزب بيشتر از ميان وزرا، نمايندگان مجلس، مقامات وقت و رجال سياسي اداري رژيم بودند. هيئت مؤسسه حزب از آقايان محمود جم، عزالممالك اردلان، حاج سيد اسدالله موسوي، دكتر محمدعلي هدايتي، حسام دولت‏ آبادي، محمد حجازي و دكتر شاهكار تشكيل مي‏شد. اين هيئت رياست و دبيركلي حزب مليون را به نخست‏ وزير وقت و مؤسس حزب دكتر منوچهر اقبال واگذار كردند. دكتر اقبال در اولين جلسة حزبي خود عنوان كرد كه:
“ در دنياي امروز حكومت دموكراسي! بدون احزاب و تشكيلات اجتماعي معني ندارد. شاهنشاه دستور فرموده ‏اند كه سيستم در حزب در مملكت برقرار شود. پس حزب مليون در مقابل حزب مردم تاسيس مي‏گردد. “

محمدرضا پهلوي به هنگام ملاقات با جمعي از اعضاي كميتة مركزي حزب مردم در سال 1352

اوج فعاليت حزبي احزاب مردم و مليون در سال 1339 مقارن با انتخابات دوره بيستم مجلس شوراي ملي متجلي مي‏شود. در اين دوره از انتخابات تقلبات فراوان و تبايز و زد و بند بسياري صورت گرفت. با آشكار شدن اسناد تقلبات انتخاباتي و تبايز و زد و بند حزب مردم به عنوان اقليت و حزب مليون به عنوان حزب اكثريت انتخابات باطل اعلام شد و هر دو حزب اعتبار خود را از دست دادند. بدين ترتيب دكتر اقبال نخست‏وزير وقت از سويي و اسدالله علم از سويي ديگر از دبيركلي حزب مليون و مردم استعفا دادند. و حزب مليون عملاً با بركناري نخست‏وزير از ميان رفت. اما حزب مردم به صورتي كمرنگ با رهبري دكتر يحيي عدل و سپس علينقي كني، ناصر عاملي و محمد فضائلي تا سال 1353 در صحنه بود و در دوره 21 مجلس در سال 1342 و 22 در سال 1346 و بيست و سه در سال 1350 در رقابت با حزب ايران نوين همچنان به ايفاي نقش اقليت پرداخت. حزب مردم در دوران حيات خود با جناح‏بنديها و اختلافات بسياري روبه‏رو بود و سرانجام در سال 1353 با برقراري نظام تك حزبي از ميان رفت.

كانون مترقي
اين تشكيلات نه به عنوان حزب بلكه به صورت جمعيت در سال 1340ش توسط گروهي از جوانان طرفدار اصلاحات امريكايي و پاره‏اي از وزرا و رجال دولتي چون حسنعلي منصور و اميرعباس هويدا تشكيل گشت. و با از ميان رفتن حزب مليون در نقش حزبي در مقابل حزب مردم ظاهر شد و در انتخابات 21 مجلس شوراي ملي در سال 1342ش شركت جست. تاسيس اين كانون در واقع پيش درآمد حزب ايران نوين بود كه يك سال و اندي بعد از اين كانون توسط همين اعضا ايجاد گشت. شايان ذكر است كه نمايندگان اكثريت حزب ايران نوين در مجلس اكثريت را در دست داشتند.

حزب ايران نوين
اين جزب در واقع با تغيير نام كانون مترقي در آذر سال 1342ش به وجود آمد. حزب ايران نوين بزرگ‏ترين و ماندگارترين حزب دولتي در عصر پهلوي بود كه همواره تا تاسيس نظام تك حزبي، اكثريت را در دست داشت و بيش از يك دهه در فضاي خالي از فعاليت‏هاي حزبي به حيات خود ادامه داد. نخستين دبيركل اين حزب حسنعلي منصور بود كه در اسفند 1342ش به نخست‏وزيري رسيد. با قتل منصور معاون دبيركل حزب ايران نوين، اميرعباس هويدا نخست‏وزير و دبيركل حزب شد. حزب ايران نوين در انتخابات دوره 22 و 23 مجلس شوراي ملي در سالهاي 1346ش و 1350ش اكثريت را در مجلس داشت و در سال 1353 بزرگ‏ترين و پرطرفدارترين حزبي بود كه در حزب رستاخيز ادغام شد. فعاليت حزب ايران نوين بسيار وسيع بود و كميته‏هاي متعددي را علاوه بر كميته مركزي دربرمي‏گرفت. اين كميته‏ها شامل: كميته اجرايي و دفتر سياسي، سازمان جوانان، زنان، كشاورزان، كارگران، بازرگانان، سنديكاهاي كارگري، اتحاديه‏هاي اصناف و تشكيلات وابسته ديگر بود. حزب نشرياتي نيز در سراسر كشور منتشر مي‏ساخت و روزنامه نداي ايران نوين ارگان آن محسوب مي‏شد. حزب ايران نوين براي آموزش كادر خود اقدام به تاسيس مدرسه عالي علوم سياسي و امور حزبي نمود كه پس از ادغام آن در حزب رستاخيز، به آن حزب متعلق گشت.

تهران ـ جناب آقاي نخست‏وزير رونوشت جناب آقاي علاء وزير دربار شاهنشاهي رونوشت وزارت كشور، انجمن نظارت انتخابات بيستمين دوره تقنينيه شهر مراغه با رعايت بيطرفي كامل از محترمين و معتمدين تشكيل و شروع به كار نموده و مورد تاييد قاطبه اهالي شهر مي‏باشد. چون آقاي احمد حميديه در دوره گذشته بر اثر اعمال بي‏رويه و سوءاستفاده از مراغه طرد گرديده بود و اكنون نيز با تشبثات واهن مي‏خواهد بار ديگر خود را به مردم مراغه تحميل نمايد ليكن در مقابل افكار عمومي شكست قطعي خود را احساس و مشاهده مي‏كند كه فاقد آراء مردم است ايادي و اقوام خود را با چند نفر اجير و با طومارهاي جعلي به تهران اعزام داشته و تصور مي‏كند كه مي‏تواند حقايق را وارونه جلوه دهد. لذا مراتب عرض و استدعا دارد به اعتراضات و شكايات بي‏اساس نامبرده ترتيب اثر داده نشود تا اهالي اين شهرستان با خاطري آسوده دعاگو باشند.
 

آرم شيرو خورشید ايستاده
شماره كتاب 591
شماره ‏هاي 2851 و 2852 وزارت پست و تلگراف و تلفن
جناب آقاي وزير محترم كشور رونوشت جناب آقاي علم دبيركل محترم حزب مردم رونوشت انديشة مردم رونوشت جناب آقاي فرود نماينده منفردين، رونوشت جناب آقاي دكتر اميراصلان افشار، رونوشت اطلاعات به پيروي از منويات ملوكانه انتخابات شهر مراغه در نهايت آزادي و آرامش آغاز و ديروز 10/5/39 اخذ آرا خاتمه يافت. متاسفانه در حين انتخابات كه حزب مخالف شكست خود را قطعي مي‏دانست عوامل دولتي مخصوصاً استاندار آذربايجان شرقي شروع به كارشكني دخالت‏هاي غيرقانوني در امر انتخابات نموده چند دفعه وسيله تلفن فرماندار مراغه را به تبريز احضار و مي‏خواستند با اعمال نفوذ و دور نمودن فرماندار از حوزه انتخاباتي خود وقفه در كار انتخابات ايجاد نمايند و چون موفق به اين امر نشدند آقاي احمد حميديه كانديداي حزب دولتي را تحريك به ايجاد اغتشاش و اختلال نظم عمومي نمودند كه بدين وسيله اوضاع را غيرعادي نشان داده و باعث توقف امر انتخابات گردند خوشبختانه هم‏سلكان ما عموم راي‏ دهندگان به نفع مردم پي به دسايس مخالفين برده كوچك‏ترين عكس ‏العملي نشان نداده و بدون هيچگونه زد و خورد آرا خود راي دادند اينك ديروز كه اخذ آرا خاتمه يافته و مخالفين شكست خود را قطعي دانسته ‏اند جناب آقاي وزير كشور بدون مجوز قانوني فرماندار مراغه را مركز احضار عمل استخراج و قرائت آرا را متوقف نموده است اينك مراتب محض استحضار گزارش اقدام قانوني عاجلانه مورد استدعا است جريان امر به پيشگاه همايوني و مقامات دولتي نيز تلگرافاً عرض شد.
از طرف كميته حزب مردم مراغه هاشم فروزي.