ميرزا ابراهيم خان حكيم الملك

 فاطمه معزي

      ميرزا ابراهيم خان حكيم الملك فرزند ميرزاابوالحسن حكيم باشي در سال 1288ه. ق در تبريز متولد شد. او تا سال 1306 ه. ق در دارالفنون مظفري تبريز به تحصيل پرداخت و در همين سال به تهران رفت و به ادامة تحصيل در دارالفنون تهران پرداخت. در سال 1310 بر اثر بروز بيماري وبا در تهران ميرزا ابراهيم خان كه تحصيل خود را در دارالفنون به اتمام رسانده بود به تبريز بازگشت و تمايل خود را براي ادامة تحصيل با برادر بزرگش نصرت الحكما در ميان گذاشت. سرانجام تلاش برادر مثمر ثمر بود و او موفق شد تا از وليعهد مظفرالدين ميرزا مجوز ادامة تحصيل در فرنگ را بگيرد. ميرزا ابراهيم خان در سال 1310 براي ادامة تحصيل در رشتة پزشكي دانشگاه پاريس عازم فرنگ شد. اين ادامة تحصيل چند سال به طول انجاميد و سرانجام نيمه و ناتمام ماند.

 

       ميرزا ابراهيم خان همچنان در جرگة درباريان بود و در سال 1323 در سفر سوم شاه به فرنگستان او را همراهي كرد. ميرزا ابراهيم خان حكيم الملك در دوران تحصيل در فرانسه با انديشه فراماسونري آشنا شد و در صدد برآمد تا اين تشكيلات را در ايران نيز بنياد گذارد. تلاشهاي او و همفكرانش سرانجام در سال 1324ه. ق نتيجه داد و در همين سال فرمان تاًسيس لژ بيداري ايران از سوي لژ فراماسونري گراند اوريان پاريس صادر شد. او كه از مشروطه خواهان بود در سال 1325 به همراه عده أي ديگر از اعضاي لژ بيداري مانند حسينقلي خان نواب، ميرزا سليمان ميكده، سيدعبدالرحيم خلخالي، سيدمحمدرضا مساوات، سيدحسن تقي زاده و ملك المتكلمين وو برخي ديگر كميتة سري انقلاب ملي را تشكيل دادند. از اهداف اين كميته مبارزه با مخالفان مشروطه، تشكيل نيروي نظامي و تهييج مردم با استفاده از منابر و وعاظ بود. جلسات اين كميتة شبه ماسوني هر نيمه شب در منزل ميرزا ابراهيم خان حكيم الملك تشكيل مي شد و تا قبل از طلوع آفتاب اعضاي اين كميته متفرق مي شدند. با پيروزي مشروطه خواهان، مجلس شوراي ملي تشكيل شد و ميرزا ابراهيم خان نيز در 10 صفر 1326 به جاي يكي از نمايندگان مستعفي به نمايندگي مجلس منصوب شد. او در مجلس به گروه تقي زاده پيوست و به فعاليت در انجمن آذربايجان كه نظرات تندروانه داشت پرداخت.
 

در روز بمباران مجلس، ميرزا ابراهيم خان به همراه سيدعبدالله بهبهاني، سيدمحمد طباطبايي و ديگر نمايندگان به پارك امين الدوله گريخت و تا شب هنگام در اين پارك پنهان بود تا آنكه در نيمه شب با استفاده از تاريكي و لباس مبدل خود را به سفارت فرانسه رسانده و پناهنده شد. ازجمله اقدامات مهم وي، خارج كردن اسناد لژ بيداري از منزل ظهيرالدوله قبل از بمباران مجلس بود.در روز بمباران مجلس، ميرزا ابراهيم خان به همراه سيدعبدالله بهبهاني، سيدمحمد طباطبايي و ديگر نمايندگان به پارك امين الدوله گريخت و تا شب هنگام در اين پارك پنهان بود تا آنكه در نيمه شب با استفاده از تاريكي و لباس مبدل خود را به سفارت فرانسه رسانده و پناهنده شد. ازجمله اقدامات مهم وي، خارج كردن اسناد لژ بيداري از منزل ظهيرالدوله قبل از بمباران مجلس بود.

مظفرالدين شاه و همراهان در سفر اروپا در كنار وليعهد انگلستان

       او موفق شد تا اين اسناد را به همراه يكي ديگر از اعضاي لژ به سفارت فرانسه منتقل كند. پس از بيست روز تحصن در سفارت فرانسه، مورد عفو قرار گرفت و از اين محل خارج شد و در دوران استبداد صغير در تهران بر عليه محمدعلي شاه فعاليت بسيار كرد و پس از فتح تهران به فاتحان پيوست. او يكي از بيست و هشت عضو كميسيون عالي بود كه توسط فاتحان براي رسيدگي به امور كشور تشكيل شده بود. از اولين اقدامات اين كميسيون انتصاب احمد ميرزاي وليعهد به پادشاهي، تشكيل كميسيون اعانه براي تاًمين مخارج فوري كشور كه كميسيون اصلاح اوضاع مالي بود. كميسيون انتصاباتي نيز انجام داد كه يكي از آنها انتصاب حكيم الملك به معاونت وزارت دربار بود. حكيم الملك در دورة دوم مجلس شوراي ملي به نمايندگي از آذربايجان انتخاب شد و اين بار هم به همراهي با سيدحسن تقي زاده، حسينقلي نواب و سيدمحمدرضا مساوات حزب تندروي دموكرات را بنيان گذاشت.

مظفرالدين شاه قاجار در سفر دوم به اروپا در اتريش

پس از هشت ماه در رجب 1328 از نمايندگي استعفا داد و در كابينة مستوفي الممالك به وزارت ماليه منصوب شد ولي عمر وزارت وي نيز كوتاه بود و چهار ماه بعد به علت اختلاف بين اعضاي اعتدالي و دموكرات كابينه از منصب خود كناره گرفت. او در كابينه هاي محمدولي خان تنكابني، و صمصام السلطنه نيز به وزارت برگزيده شد. در رژيم پهلوي خود سه بار به نخست وزيري و چند دوره به نمايندگي مجلس سنا منصوب شد و همچنين مناصب گوناگون ديگري نيز به وي داده شد. ميرزا ابراهيم خان حكيم الملك در سال 1338 ش در تهران درگذشت.

از حكيم الملك مجموعه أي نزديك به 600 برگ سند و دويست و نود قطعه عكس در مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران موجود مي باشد.

مظفرالدين شاه و جمعي از همراهان وي در شكارگاه