|
قيام
نجف عليه انگليس ( 1336 ق. / 1918 م ) و تكوين ” جمعيت نهضت
اسلامي”/
صفاءالدين
تبرائيان
نزديك به 78
سال پيش، منطقة فرات مركزي شاهد يك شورش محلي بود كه در
منابع فارسي تاكنون كمتر نامي از آن، و نقش ايرانيان در آن،
به ميان آمده است.
به گذشته باز گرديم، به سال
1918م/1336ق.، به گاه حاكميت انگليسيها بر غالب بخشهاي
سرزمين عراق. در اين زمان شهر نجف نقش مركزيت يك قيام مردمي
را ايفا كرد كه به “قيام نجف عليه اگليس“ نامبردار شد. حضور
هدايتگر و نقش تعيين كنندة عده أي از روحانيان در قيام مسلّم
به شمار مي آيد. انقلابيان موفق به سازماندهي يك تشكل سياسي
شدند و نام آن را “جمعيت نهضت اسلامي“ نهادند. هده أي از
علما، بزرگان، طلاب، پيشه وران و تهيدستان به نهضت پيوستند.
شعله هاي قيام در نجف زبانه كشيد. اعضاي شاخة نظامي “جمعيت“
در اولين اقدام مسلحانه سروان مارشال، فرماندار انگليسي، را
نشانه گرفتند. در پي ترور مارشال، نيروي نظامي انگليس، با
ايجاد يك كمربند امنيتي و نظامي، شهر نجف را به محاصره
درآورد. اين محاصره مدت چهل و شش شبانه روز به درازا
انجاميد. سران شاخة
نظامي
دستگير شدند و حكم اعدام آنان بيدرنگ صادر شد. در اين ميان،
دبير ايراني “جمعيّت“ تنها عضو از كارد مركزي “جمعيت نهضت”
بود كه موفق به فرار شد. خسارات جاني و مالي وارده به
انگليسيها از آغاز قيام تا انجام آن بسيار بيشتر از شورشگران
بود. در پي سركوب قيام، گروهي از اهالي نجف به تبعيدگاه گسيل
شدند. خبر قيام و محاصرة شهر نجف اشرف به گوش اكثر مردم عراق
و فراتر از مرزهاي اين كشور رسيد. مرجع بزرگ، آيت الله
سيدكاظم يزدي، در جريان واقعه، تكاپوي فراوان مبذول داشت تا
آرامش به شهر بازگردد و از هتك حرمت، خونريزي و خشونت پرهيز
شود.
به گمان بسياري از پژوهشگران، قيام نجف مقدمة انقلاب فراگير
سال 1920م عراق است و موجبات جدي تكاپو در انديشة نيل به
ازادي و استقلال را، كه در اين مقطع بروز و تجلي يافت و دو
سال بعد به بار نشست، فراهم آورد. در اين گفتار كوشش شده است
تا با بررسي منابع موجود در پيوند با اين رويداد به تبيين
ريشه ها و زمينه هاي قيام بپردازيم و علل موجد، چگونگي رخداد
و تاثيرات آن را ارزيابي كنيم.
جنگ جهاني
اوّل و پيامدهاي منطقه أي
جنگ
جهاني اول در 28 ژوئية 1914م/6 مرداد 1293ش با اعلام جنگ
اتريش ـ هنگري به صربستان آغاز شد. اين نزاع نظامي، كه در
ابتدا به مثابه يك تسويه حساب ميان قدرتهاي طراز اول اروپا
تلقي مي شد…
|
