نامه پاريسي

جلال فرهمند

احمد قوام

قوام ‏السلطنه كه با اكثريتي اندك نسبت به مؤتمن‏ الملك ــ 53 راي در برابر 51 راي ــ از سوي مجلس چهاردهم به نخست‏ وزيري برگزيده شده بود، همواره به منظور تثبيت موفقيت خود براي سالهاي بعد درصدد بود اكثريت نمايندگان دوره پانزدهم را در اختيار داشته باشد. بدين لحاظ و با توجه به رو به پايان بودن دورة چهاردهم مجلس، حزب دموكرات ايران را پايه‏ گذاري كرد. با تشكيل اين حزب كه با عضويت گروهي از سياست‏بازان حرفه‏اي و روزنامه‏ نگاران مشهور بنا شده بود تعداد زيادي از افراد كه گاه طرز تفكر متضادي با يكديگر داشتند گرد هم آمدند. تنها نقطه اشتراكي كه براي آنان مي‏توان درنظر گرفت كسب قدرت و جلوس بر كرسي نمايندگي مجلس و يا شركت در كابينه قوام بود.

با شروع انتخابات دورة پانزدهم و اعمال نفوذ شديد قوام و حزب دموكرات، طرفداران و كانديداهاي اين حزب اكثريت اين مجلس را كسب كردند. اين جمع ناهمگون كه به مراد دل خود رسيده بودند پس از مدتي نشانه ‏هاي تفرقه و مخالفت با اهداف قوام را از خود بروز دادند. سردار فاخر حكمت كه از اعضاي كميته مركزي حزب دموكرات بود و به عنوان رئيس مجلس نيز انتخاب شده بود بر جناح اقليت مخالف كه عمدتاً درباري بودند متمايل شد و با اين كار تعدادي از افراد فراكسيون دموكرات را نيز با خود به جناح مقابل منتقل كرد. بدين ترتيب فراكسيون قدرتمند دموكرات دچار تفرقه شد و طرفداران قوام در اقليت قرار گرفتند. اين نشانه آن بود كه كابينه قوام در خطر سقوط قرار دارد. قدرتمند بودن شخصي چون قوام‏السلطنه براي شاه گران بود، همچنين رفتار متكبرانه و سرد قوام نسبت به شاه جوان و اعتقاد او به اين مطلب كه قدرت شاه بايد تقليل يابد موجب اين شده بود كه محمدرضا پهلوي درصدد بركناري قوام برآيد. در اين ايام (1326) مسائلي كه موجب تفرقه در ميان كميته مركزي حزب دموكرات شده بود روز به روز بيشتر مي‏شد و شاه با اطمينان از اينكه قوام، اكثريت را در مجلس از دست داده، با وزراي كابينه قوام از طريق عواملش مذاكره كرد و آنان استعفاي خود را براي شاه فرستادند. با درخواست قوام براي گرفتن راي اعتماد از مجلس، كابينه‏اش راي نياورد و بدين ترتيب وي نزديك به دو سال از نخست‏ وزيري كنار رفت.

قوام كه پيش‏بيني چنين امري را نمي‏كرد از ايران خارج شد و مدتي در اروپا و خصوصاُ فرانسه ماندگار شد. نامه ارائه شده در اين شمارة بهارستان مربوط به همين دورة بحراني است با اينكه قوام از سياست داخلي به دور بود ولي عوامل وي كه مقتدرترينشان علي اميني بود اطلاعات كامل سياسي را براي قوام به خارج ارسال مي‏كرد و قوام با اقتدار كامل به ريزترين مسائل مجلس شوراي ملي و فراكسيون دموكرات مي‏پرداخت و اين نشان از شم قوي سياسي وي دارد. به هر صورت قوام كه در اين زمان آخرين روزهاي بازيگريش در سياست ايران را مي‏گذراند فرصتي ديگر نيافت مگر در تير 1330 كه براي چهار روز طعم پنجمين نخست ‏وزيري‏اش را چشيد و پس از آن تا پايان زندگيش آرام گرفت.
 

?

 27 مارس 48، 7 فروردين 27

قربان علي جون عزيزم مي‏روم
رقيمه عالي مورخه اول فروردين رسيد، اميدوارم زيارت حضرت معصومه (س) در اول نوروز فال سلامت و سعادت باشد و سال نو را با خوشي و شادكامي بگذرانيد و سالهاي بسيار با مسرت عيد نوروز را تمديد نماييد. ما هم اينجا در گوشه هتل هفت سين كوچكي داشتيم و با دعاي مقلب‏القلوب و فال حافظ عيد را برگزار كرديم و بنابه گفته حافظ دعاي شما براي ما و دعاي ما براي شما هر دو مستجاب خواهد شد مشروط به اينكه دوستان و مخصوصاً شخص جنابعالي از جديت و پايداري در حفظ مقام و حيثيت فراكسيون فروگزار نفرمائيد و با اتحاد با دسته سردار فاخر موافقت نكنيد. ائتلاف با فراكسيون جديدالتاسيس ملي كه اغلب از دوستان هستند و چند نفرشان هم با من مكاتبه دارند و اظهار وفاداري مي‏كنند به عقيدة من بسيار خوب است و در آن صورت اختيار و اقتدار مجلس با خودتان خواهد بود. و اما راجع به انتخاب رئيس، اگر ممكن است از فراكسيون يك نفر انتخاب شود، البته بر ساير اقسام مقدم است و الاٌ اول اميرتيمور بعد از مذاكره و تحصيل كمال اطمينان چون صميمي‏تر و جدي‏تر است بر سايرين ترجيح خواهد داشت و اگر او هم نشود ملك مدني، اما در صورتي كه قول و قسم و امضاي ورقه و تعهد هم از طرف خودش هم از طرف سپهبد احمدي طوري كه كاملاً مطمئن شويد و در وفاداري و تقويت از فراكسيون به هيچ وجه نگراني نداشته و از تقويت او اطمينان حاصل كنيد اقدام فرماييد. لازم است موضوع را در فراكسيون يا در مجمع هيئت منتخبي از فراكسيون خودتان و قبل از روز انتخاب رئيس تصميم محرمانه اتخاذ كنيد طوري باشد كه روز راي بدون ترديد و با كمال نظم راي فراكسيون داده شود و فتح‏نامه آن به نام فراكسيون دمكرات ايران در مملكت منشتر گردد. خود من كه انشاءالله اواخر فروردين مراجعت خواهم كرد و به ديدار عزيز جنابعالي و دوستان نائل و پس از چند روز توقف طهران براي رسيدگي به كارهاي شخصي به لاهيجان خواهم رفت. تكليف دولت را هر چه زودتر معين كنيد بهتر است و تاخير اسباب پشيماني و نگراني است.
اين كاغذ را به آقاي شريف‏زاده و ساير دوستان صميمي محرمانه نشان بدهيد و از همين قرار اقدام شود. بيشتر زحمتي ندارم و قربانت مي‏روم
احمد قوام

جنابعالي و آقاي شريعت‏زاده لازم است كار چهاردهي را هرچه زودتر اصلاح فرماييد كه آزاد باشد و بتواند با من به لاهيجان بيايد و در اين باب انتظار اقدام فوري دارم.
احمد قوام